Βιργίλιος

(Publius Vergilius Maro, Άνδεις [σημερινό Πιέτολε, κοντά στη Μάντοβα] 70 π.Χ. – Μπρίντιζι 19 π.Χ.).Λατίνος ποιητής, από τους κορυφαίους των ρωμαϊκών χρόνων. Ταπεινής καταγωγής, πήγε στο Μιλάνο για να σπουδάσει ρητορική και μετά στη Ρώμη, όπου αφοσιώθηκε στην ποίηση και στη φιλοσοφία· συνδέθηκε φιλικά με τον Ασίνιο Πολίονα και τον Κορνήλιο Γάλο και γνωρίστηκε με τον Παρθένιο από τη Νίκαια, εκπρόσωπο του ελληνιστικού πνεύματος και των νέων ποιητών (poetae novi).Στη Νάπολη, στη σχολή του Σείρωνα, επιδόθηκε στη μελέτη της φιλοσοφίας του Επίκουρου. Σε ηλικία 25 ετών γύρισε στην πατρίδα του, όπου είδε να του απαλλοτριώνουν το κτήμα του μαζί με άλλα της περιοχής, τα οποία δημεύτηκαν για να δοθούν στους πολεμιστές της μάχης των Φιλίππων. Από τους βιογράφους του γνωρίζουμε ότι, χάρη στην επέμβαση των φίλων του και ιδιαίτερα του Πολίονα, κατόρθωσε να του επιστραφεί το κτήμα. Η προσωπική αυτή περιπέτεια, η αντίθεση μεταξύ της γαλήνης της αγροτικής ζωής και του πολυτάραχου των πολιτικών αγώνων, η συνάντηση του επικούρειου ιδεώδους με την ηρεμία της υπαίθρου καθώς και η λογοτεχνική εμπειρία που απέκτησε από τα Ειδύλλια του Θεόκριτου, του ενέπνευσαν τα Βουκολικά Εκλογές,δέκα βιβλία σε εξάμετρους στίχους γραμμένα μεταξύ 41 και 39 π.Χ. Τα θέματα είναι ποικίλα. Εκτός από αυτοβιογραφικά στοιχεία (βιβλία I και IX), περιλαμβάνουν τη νυκτωδία ενός πλούσιου ποιμένα, του Κορύδωνα στον νεαρό Άλεξι (II), τη φιλονικία δύο νεαρών τραγουδιστών (III), τους αγώνες των ποιμένων σε μια εξιδανικευμένη αρκαδική ατμόσφαιρα (VII), τον θάνατο και τη μεταμόρφωση του Δάφνιδα όπου θα μπορούσε να πει κανείς ότι προβάλλει αχνά η αποθέωση του Καίσαρα (V), το κοσμολογικό άσμα του Σειληνού (VI), την έξαρση μιας νέας ειρήνης και την έλευση ενός νέου αιώνα (saeculum)με τη γέννηση ενός μυστηριώδους βρέφους, που είναι ίσως ο γιος του Ασίνιου Πολίονα και το οποίο αργότερα, κατά τον Μεσαίωνα, ερμηνεύτηκε ως προαναγγελία του ερχομού του Χριστού (IV), την αποστροφή του Δάμωνα για την απιστία της συζύγου του (VH), την απελπισία του Κορνήλιου Γάλου για την προδοσία της γυναίκας του (Χ). Η αγνότητα της βουκολικής έμπνευσης και η καθαρότητα της έκφρασης του περιεχομένου, που προκαλούν με τη μελωδικότητα και τη μελαγχολία των στίχων μια οξεία αίσθηση των αντιφάσεων της ζωής, είναι τα συστατικά στοιχεία της πρώτης αυτής προσπάθειας του Β. Ο Β. αφιέρωσε στον Μαικήνα τα Γεωργικά,ποίημα σε 4 βιβλία, γραμμένο σε εξάμετρους στίχους, όπου υπενθυμίζει ότι τον προέτρεψε σε αυτό ο ίδιος ο Μαικήνας. Οι αρχαίοι βιογράφοι είχαν εκφράσει την αβάσιμη άποψη ότι ο ισχυρός φίλος του ποιητή τού είχε επιβάλει χωρίς περιστροφές το θέμα, επειδή έβλεπε το έργο αυτό ως ένα αποτελεσματικό μέσο για την πραγματοποίηση της αγροτικής μεταρρύθμισης που είχε εξαγγελθεί από τον Οκταβιανό. Στα Γεωργικά του, που η συγγραφή τους διήρκεσε από το 37 έως το 31 π.Χ., ο Β. μιμήθηκε οπωσδήποτε αρχαιότερα έργα, όπως το Έργα και Ημέραι του Ησίοδου, αν και ο αληθινός τους πρόδρομος, τόσο από την άποψη της μορφής του ποιήματος, που είναι διδακτικό, όσο και από την κοσμολογική πνοή που το διαπνέει, είναι το Περί φύσης (De rerum natura)του Λουκρήτιου, μαζί με στοιχεία πυθαγόρεια και στωικά, αλλά επίσης και της παραδοσιακής ρωμαϊκής και ιταλικής θρησκείας. Τα τέσσερα βιβλία πραγματεύονται την καλλιέργεια των δημητριακών, τη δενδροκομία και αμπελουργία, την κτηνοτροφία και τη μελισσοκομία. Στο κύριο θέμα του πρώτου βιβλίου, ο μύθος των εποχών του Ησίοδου συνδέεται με τη νοσταλγία του Χρυσού αιώνα και με την εξύμνηση της εργασίας ως μέσου απολύτρωσης. Το δεύτερο έχει στιγμές υψηλού λυρισμού στα συγκινητικά εγκώμια που απευθύνονται στην άνοιξη και στην Ιταλία. Στο τρίτο βιβλίο, το όραμα του ορεινού τοπίου ταράζεται από την εικόνα του ερωτικού μένους που συνεπαίρνει ανθρώπους και ζώα. Συγκλονιστική είναι η περιγραφή του λοιμού που κάποτε, στην περίοδο του Νωρικού, προσέβαλε κάθε είδος ζώου. Στο τέταρτο βιβλίο, η μελισσοκομία θεωρείται ελαφριά δουλειά σε σχέση με τον σκληρό μόχθο στα χωράφια και γίνονται οξύτατες παρατηρήσεις για τη φιλόπονη ζωή των εντόμων από τα οποία παράγεται το μέλι. Το εγκώμιο του Κορνήλιου Γάλου, με το οποίο, κατά τον Σέρβιο, τελείωνε το ποίημα, αντικαταστάθηκε από τον μύθο του Αρισταίου, στον οποίο ο Β. παρενέβαλε τον μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης. Το 29 π.Χ., στην Ατέλα, o Β. και ο Μαικήνας διάβασαν το έργο στον Αύγουστο, ο οποίος ανέθεσε στον Β. να υμνήσει σε ένα ηρωικό έπος την ιστορία και τους άθλους του γένους του. Χάρη σε αυτή την προτροπή γεννήθηκε η Αινειάδα (Aeneis),που αποτελείται από δώδεκα βιβλία. Σύμφωνα με τον Δονάτο, ο ποιητής έκανε ένα προσχέδιο σε πεζό και μετά, χωρίς καμιά σειρά, μετέτρεψε διάφορα επεισόδια σε στίχους. Για λογοτεχνικά πρότυπα χρησιμοποίησε τον Νέβιο και τον Ένιο, ανατρέχοντας έως τον Όμηρο. Τα έξι πρώτα βιβλία της Αινειάδας (περιπλανήσεις του Αινεία) έχουν ως πρότυπο την Οδύσσεια και τα άλλα έξι (πολεμικά επεισόδια για την κατάκτηση της Ιταλίας) την Ιλιάδα.Η Ήρα, εχθρική προς τον Αινεία (προστατευόμενο της Αφροδίτης), εξαπέλυσε μια καταιγίδα από την οποία ο ήρωας, πλέοντας από τη Σικελία στην Τυρρηνία με τους Τρώες πρόσφυγες, σώζεται με επτά πλοία, προσαράζοντας στη Λιβύη. Ο Δίας είχε εκ των προτέρων πει στην Αφροδίτη το μέλλον του Αινεία και των απογόνων του έως τον Αύγουστο. Ο Αινείας συναντά τη βασίλισσα Διδώ και της προσφέρει δώρα με τον γιο του Ασκάνιο (Ίουλος), τον οποίο η Αφροδίτη αντικατέστησε με τον Ερωτιδέα. Ένα θαυμάσιο συμπόσιο με το κοσμολογικό άσμα ενός αοιδού συνθέτει την ύλη του πρώτου βιβλίου. Το δεύτερο βιβλίο είναι η αναδρομική αφήγηση του Αινεία στους συνδαιτυμόνες και στη Διδώ για τον Δούρειο Ίππο, την άλωση και την πυρπόληση της Τροίας από τους Έλληνες και τη δική του φυγή. Η αφήγηση συνεχίζεται στο τρίτο βιβλίο, με την περιπλάνηση σε αναζήτηση νέας πατρίδας (τη γη που του υποσχέθηκαν οι χρησμοί, ο Αινείας την ταυτίζει με την Αυσονία), τη συνάντηση με τις Άρπυιες, την άλλη με την Ανδρομάχη και τον Έλενο στην Ήπειρο, την προσέγγιση στη Σικελία και τη φυγή από τον τρομερό κίνδυνο των Κυκλώπων και τον θάνατο του Αγχίση. Στο τέταρτο βιβλίο, ο ποιητής αφηγείται τον έρωτα της Διδούς για τον Αινεία που κατέληξε σε γάμο και κλείνει με την αυτοκτονία της βασίλισσας, επειδή ο ήρωας την εγκαταλείπει όταν ο Δίας τον καλεί στο καθήκον του. Η κατάρα της Διδούς τη στιγμή που πεθαίνει είναι η δικαίωση του μίσους που θα διαιρέσει για πάντα τη Ρώμη και την Καρχηδόνα. Το πέμπτο βιβλίο είναι αφιερωμένο στους περίφημους αγώνες της Σικελίας προς τιμήν του Αγχίση. Στο έκτο, η προσόρμιση στην Κύμη, η ταφή του Μισηνού, η αρπαγή ενός μικρού χρυσού κλαδιού που χρησίμευε για την είσοδο στον κόσμο των νεκρών, προηγούνται της καθόδου στον Άδη. Στο έβδομο βιβλίο, ο Β. διηγείται την άφιξη του Αινεία στο Λάτιο και την πολεμική μανία που εξαπέλυσε στις ψυχές η Ήρα. Στο όγδοο, ο Αινείας αναπλέοντας τον Τίβερη φτάνει στο Παλάντιο, τη μέλλουσα Ρώμη, όπου τον υποδέχεται φιλόξενα ο βασιλιάς Εύανδρος. Περιγράφεται επίσης η ασπίδα του Αινεία, διακοσμημένη με τα κύρια επεισόδια από την ιστορία της Ρώμης έως τον θρίαμβο του Οκτάβιου στο Άκτιο. Στα επόμενα βιβλία κυριαρχούν το μίσος και ο πόλεμος. Με τη μονομαχία Αινεία και Τούρνου, στο δωδέκατο βιβλίο, τελειώνουν τα πολεμικά γεγονότα και το έπος. Η νίκη του Αινεία αποφασίζεται στον ουρανό με τη συμμαχία της Ήρας και του Δία που επικυρώνει τον οριστικό χαμό της Τροίας και τη γέννηση της Ρώμης. Η Αινειάδα, μολονότι μπορεί να θεωρηθεί το εθνικό έπος του ρωμαϊκού κόσμου, χαρακτηρίζεται από ορισμένες αδυναμίες, κυρίως στα ιστορικά και εγκωμιαστικά της μέρη. Αντίθετα, υποδειγματικά για την αισθητική τους αρτιότητα παραμένουν τα σημεία εκείνα στα οποία αναπτύσσονται ορισμένα μυθικά και ειδυλλιακά μοτίβα και εξυμνούνται τα αισθήματα εκείνα που επιλύουν ο θάνατος και η αδυσώπητη μοίρα. Το 19 π.Χ., ο Β. θέλησε να ταξιδέψει στην Ελλάδα και στην Ασία για να επαληθεύσει μερικές λεπτομέρειες του έπους. Στην επιστροφή από το ταξίδι του στην Ανατολή που πραγματοποίησε με τον Αύγουστο, αρρώστησε, πέθανε στο Μπρίντιζι και ενταφιάστηκε στη Νάπολη. Ο Αύγουστος δεν σεβάστηκε την τελευταία επιθυμία του ποιητή που ζήτησε από τους φίλους του να καταστρέψουν την Αινειάδα και διέταξε τον Βάριο και τον Πλότιο Τούκα να τη δημοσιεύσουν χωρίς μετατροπές ή συμπληρώματα. Η Αινειάδα θεωρείται το πιο σημαντικό έργο της λατινικής γραμματείας. Η δόξα του Β. έφτασε στην αποκορύφωσή της κατά τον Μεσαίωνα, όταν θεωρήθηκε μάγος, δάσκαλος κάθε σοφίας και προφήτης του χριστιανισμού. Στη νεανική ηλικία του Β. αναφέρονται ορισμένα ποιητικά έργα, περιλαμβανόμενα στο λεγόμενο Βιργιλιακό παράρτημα (Appendix Vergiliana), αλλά η πατρότητα ορισμένων αμφισβητείται. Μερικά, όπως το Ciris (Ερωδιός)και το Culex (Κουνούπι), είναι αλεξανδρινίζοντα ποιήματα. Στο Catalepton παρατηρούνται νεωτεριστικές επιδράσεις, ειδικά από τον Κάτουλο. Γενικά, ο Β. αναγνωρίζεται ως ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές σε παγκόσμια κλίμακα και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Ο Βιργίλιος ανάμεσα στις μούσες της επικής ποίησης και της τραγωδίας, σε ρωμαϊκό ψηφιδωτό που βρέθηκε στη Σούσα, την αρχαία Άνδρουμι της Τυνησίας (2ος-3ος αι. μ.Χ.). Ο ποιητής κρατά στο χέρι του μια περγαμηνή με έναν στίχο της "Αινειάδας" (Μουσείο Μπάρντο, Τύνιδα? φωτ. Igda).